TrabalhosGratuitos.com - Trabalhos, Monografias, Artigos, Exames, Resumos de livros, Dissertações
Pesquisar

Morfologia do Verbo da Lingua Xichangana

Por:   •  12/3/2019  •  Seminário  •  3.424 Palavras (14 Páginas)  •  187 Visualizações

Página 1 de 14

Índice

0.0.Masungulo        2

0.1.Minkongometo        3

0.2.Mayendlela ya ntirho        3

1.0.Wuxopaxopi la Mabuku        4

2.0.Mofoloji ya xiyendli xa Xichangana        4

2.1.Mofoloji ya vukhuleketi        4

3.0.Vulehi la sviyendli        5

3.1.Mihlovo ya vulehi la  sviyendli        5

4.0.Tshinya la xiyendli xokala kukhuleketiwa        10

4.1.Vuphhindi la sviyendli        11

4.1.1.wuphindhi lohetelela        11

4.1.2.Vuphindhi lokala hetelelu (parcial)        12

4.1.3.Vuphindhhi la matshinya ya matshamela ya muhlovo wa –C-        12

5.0.Sviyendlisi        12

6.0.Hetelelo        13

7.0.Mabuku Masenciweke        14

0.0.Masungulo

Akuvumbeni ka marito hi xichangana hi kuma mintlawa yinyigi, lani hina, hi hita kulumaka hi mofoloji wa xiyendli, na hi cuvukanile ngopfungopfu ni  vulehi la sviyendli (na hinga yi siyi handle minhlovo yakona), hitakhuluma funtshi hi wuphindi la sviyendli  ni ntirho wa sviyendlisi ka lirimi la xichangana.

Ntirho lowu wu vumbiwa hi svigava svinharhu, lani hingani masungulo (inga lani hi kombisaka lesvaku ntirho wa hina wukhuluma hi yini), ka miri wa ntirho, lani hitisaka hi yentelelo hlokomhhaka ya ntirho wa hina, hi wugamu hini hetelelo lani hikombisa nkatsakanyo wa ntirho

0.1.Minkongometo

Nkongometo lowukulu

  • kutwisisa Vulehi la sviyendli

Minkongometo leyitsongo

  • kutiva minhlovo ya vulehi la sviyendli;
  • kutiva minhlovo ya Vuphindi la sviyendli;
  • kutwisisa mintirho ya sviyendlisi.

0.2.Mayendlela ya ntirho

Akuva hita yendla  ntirhu lowu, hi xopaxopile  mabuku lawa hileletiweke wona hi Mujondzisi wa buku, lani hina hi ntlawa hi suseke  marito lawa hinga mavona na mani ntokoto hi tlhela hi malhela akuva hikuma nxanxameto wa mahungo kumbe nkatsakanyu wa nhlokomhaka ya ntirhu lowu.

1.0.Wuxopaxopi la Mabuku

Cunha na Cintra (1999: 361), vali Xiyendli i rito lakupfumela kucinciwa, leli likombisaka lesvi sviyendlekaka, ingava svilo svihumelelaka ka nkama wokarhi.

Vulehi la Sviyendli – i timofema tokhuleketiwa ticincaka ntokoto wa xiyendli na tiwunyika mintokoto yin’wani, (Sitoe 1996:322).

Ngunga (2014:168), tshinya la rito i ntsindza wa rito wukalaka svikhuleketi.

Ka mavonela ya Baumbach (1987) na ab’baliwa hi Ngunga na Langa (2012: 172), sviyendlisi svitirhela kukombisa mavonela kumbe mapimu hikola ka mimpfumawulo.

2.0.Mofoloji ya xiyendli xa Xichangana

Jondzo ya mofoloji ya xiyendli xa xichangana yi xiyaxiya svivumbiwa sva mofoloji ya xiyendli. Xivumbiwa xa kusungula xita dokadkiwaka i tshimya la xiyendli (tshinya la xiyendli xokala kukhuleketiwa ni tshinya la xiyendli xokhuleketiwa) ni mamofema yakona.

2.1.Mofoloji ya vukhuleketi

Mayelanu na Ngunga na Langa (2012: 116), a mofoloji ya vukhuleketi yi chiwa leyi yi yendlaka wuvumbi la marito mampsha kuve mofoloji ya vundzuluti yitirhela ntsena kucinca tsinya.

Svifanisu:

Mofoloji ya vukhuleketi                          Mofoloji ya vundzuluti

1.)a.  kùfamba                                              kùfambisa

         kùjondza                                              kùjondzisa  

         kùvona „ver‟                                       kùvonisa

      b. kùfamba                                              afambilè  

         kùjondza                                              ajondzilè  

         kùvona                                                 avonilè

Ka svifanisu sva kusungula, kukombisiwa Mofoloji ya vukhuleketi  lani sviyendli svinga ka tlhelo lin’wani ku kumekaka xikhuleketi xa xilandzi (-is-), lani kuvumbiwaka rito limpsha, lani likumaka nhlamuselu wun’wani.  

Ka svifanisu sva wumbirhi, hikuma sviywndli  lesvivumbiwaka hi xikhuleketi xa xilandzi (-ile), lani likalaka lingacinci ntlhamuselu, kambe licinca likombisa nkama lowu svilo sviyendlekaka hiwona.

3.0.Vulehi la sviyendli

Ngunga e Simbine(2012: 144), vavula lesvaku mumofema yokhuleketiwa yicinca ntokoto ya xiyendli, lesvaku xikuma ntokoto wun’wani. Nakona sviyendli svinga kuma mintlhamuxelu yinyingi ni lesvi sviyendlaka muchatu wa nhlamuselu wohambana.

Svifanisu

 a) -w-is-                  "Kuwisa"

b) -j-is-                     "kujisa"

c) -von-el-                "kuvonelela"

d) -tsem-etel-           "kutsemetela"

e) -chon-i s-             "kuchonisa"

f ) -yetlel-is-             "kuyetlelisa"

Tani hilaha hivonaka hakona, svikombisu lesvi svikombisa kuleya ka sviyendli, svitlhela svicinca. Xin’we kasvona hilesvaku sviyendla akuva xiyendli xini mofema wun’wani, litlhela likula nakona licinca ntokoto.

Kuwa, svivula munhu lweyi angakhwela, se awa. Kuwisa, svivula kuva wutamele xokarhi, wugama wuxiwisa, kumbe kuhumula.

...

Baixar como (para membros premium)  txt (14.7 Kb)   pdf (273.9 Kb)   docx (20.9 Kb)  
Continuar por mais 13 páginas »
Disponível apenas no TrabalhosGratuitos.com